Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2011

Ηθική Ανάπτυξη και Δικαιοσύνη...


Αγαπητέ και μοναδικέ φίλε και αναγνώστη Θανάση,  εδώ και πολλά χρόνια με απασχολούσε η βλακεία και η κακομοιριά που είναι διάχυτες γύρω μας (και μέσα μας) και οδηγούν τους Έλληνες από τη μία μίνι καταστροφή στην επόμενη, με τους ηγέτες μας μπροστάρηδες να ανεμίζουν τη σημαία της εθνικής μας γκαντεμοσύνης.

Επίσης, είχα το προνόμιο να παρίσταμαι σε πολλές συζητήσεις μέσα και έξω από τα εργαστήριά μας, όπου πολλοί αδελφοί (μαζί τους κι εγώ) προσπαθούσαν να προσδιορίσουν τον όρο «Συνείδηση» και τη σχέση που έχει αυτή με την ηθική ανάπτυξη του ατόμου.

Εντελώς τυχαία λοιπόν, πριν από λίγο καιρό, έπεσα επάνω στην έρευνα που είχε κάνει, από το 1958 ως το 1983,  ένας από τους πιο γνωστούς ψυχολόγους του 20ου αιώνα, ο Lawrence Kohlberg (1927-1987), επάνω στα επίπεδα της ηθικής ανάπτυξης του ανθρώπου (Stages of Moral Development).

Γνωρίζω πολύ καλά αδελφέ μου, ότι δεν είναι λίγες οι φορές που σε έχω κάνει να κοιμηθείς επάνω στην καρέκλα σου, με τις αναλύσεις μου, κάποια ουζοκατανυκτικά βραδάκια. Ο συνδυασμός της βαρετής και μονότονης φωνής μου με τα ουζάκια είναι σχεδόν θανατηφόρος.  Όμως, πριν αρχίσουμε σε αυτό το blog να αναλύουμε τη συμπεριφορά μας ως λαός και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα στραβά και τα ανάποδά μας, καλό θα ήταν να έχουμε κάποια σημεία αναφοράς, οπότε κάνε πως σε ενδιαφέρει και βάζε το χέρι σου μπροστά στο στόμα σου όταν χασμουριέσαι, γιατί με κάνεις να φοβάμαι ότι θα πέσει το μισό σου κεφάλι στο πάτωμα.

Ο φιλαράκος μας ο Kohlberg λοιπόν, (ο οποίος δεν άντεχε αυτά που τραβούσε μετά από μια τροπική ασθένεια που άρπαξε και βούτηξε οικειοθελώς στη θάλασσα το 1987, για να κάνει παρέα με τις κουτσομούρες), εξήγησε σε εμάς τους υπόλοιπους, άσχετους περί τα ψυχο-κοινωνικά, ότι υπάρχουν έξη (6) επίπεδα ηθικής ανάπτυξης και αίσθησης του δικαίου και ο καθένας από εμάς καταφέρνει να φτάσει στη ζωή του σε κάποιο από αυτά τα έξη.

 1.   Στο Πρώτο επίπεδο βρίσκονται τα μωρά παιδιά. Δεν έχουν αναπτύξει κανένα περί δικαίου αίσθημα και οι κινητήριοι μηχανισμοί στις «αποφάσεις» τους είναι οι βασικές τους βιολογικές ανάγκες, δηλαδή μαμ, κακά και νάνι. Οι μόνοι ανασταλτικοί μηχανισμοί στις πράξεις τους είναι τα αρνητικά ερεθίσματα (όταν καίγονται από τη φλόγα του κεριού, δεν το ξαναπλησιάζουν).

2.
      Στο Δεύτερο επίπεδο, το μικρό παιδί μαθαίνει τι είναι καλό ή κακό από την αντίδραση των γονέων του και την ενδεχόμενη τιμωρία που θα υποστεί.

3.
      Στο Τρίτο επίπεδο ο άνθρωπος φτάνει στην τυφλή υποταγή κάποιων Κανόνων. Ακολουθεί δηλαδή διαταγές και κανόνες χωρίς να τους αμφισβητεί, γιατί του δόθηκαν από κάποια μορφή εξουσίας (γονείς, δάσκαλοι, παπάδες, αξιωματικοί, προϊστάμενοι, κομματικοί καθοδηγητές κλπ). Υποθέτω ότι πάρα πολλοί από τους φρουρούς του Άουσβιτς, τους σφαγείς του Διστόμου, τους εκτελεστές της NKVD επί Στάλιν ή τους αφισοκολλητές/τραμπούκους κάποιου κόμματος ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Η δικαιολογία τους πάντοτε είναι ότι «το έκανα ακολουθώντας διαταγές».

4.
      Στο Τέταρτο επίπεδο εξακολουθεί να υπακούει σε νόμους και κανόνες αλλά αντιλαμβάνεται και ποια είναι η άποψη της πλειοψηφίας σε αυτή την υπακοή. Θα αναγνωρίσει κανείς έναν τέτοιο άνθρωπο όταν τον ακούσει να ζητάει δημοψήφισμα για να διώξει τους μετανάστες ή τους τσιγγάνους από την πόλη του και θεωρεί ότι η απόφαση της πλειοψηφίας των ομοίων του είναι απαραίτητα και η σωστή. Ό,τι είναι καλό για την κοινότητα που αυτός ανήκει, είναι και δίκαιο.

5.
      Το Πέμπτο επίπεδο χαρακτηρίζει ανθρώπους οι οποίοι προσπαθούν πλέον να θέσουν νόμους και κανόνες για το ευρύτερο καλό. Αντιλαμβάνονται ότι είναι στο χέρι τους να αμφισβητήσουν ένα άδικο ή ελλιπές νομικό σύστημα και να θεσπίσουν κανόνες που θα προστατεύουν όχι μόνο τους ίδιους και τους ομοίους τους, αλλά και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, όπως τα δικαιώματα των μειονοτήτων, των μεταναστών κλπ. Τέτοιοι άνθρωποι γίνονται επιτυχημένοι δικηγόροι ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδεαλιστές πολιτικοί ή  ανθρωπιστές λειτουργοί.

6.
      Στο Έκτο επίπεδο βρίσκονται άνθρωποι που ξεπερνούν πλέον τους νομικούς φραγμούς και αντιλαμβάνονται το δίκαιο σε μια πολύ ευρύτερη κλίμακα που ξεπερνάει εθνικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά ή κοινωνικά όρια προκειμένου να φθάσουν σε κάποιες ανώτερες ηθικές πραγματώσεις. Είναι οι ηθικοί καθοδηγητές της κοινωνίας μας, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οι μεγάλοι φιλόσοφοι, οι οραματιστές μεγάλων πολιτικών αλλαγών, αλλά και Τέκτονες αδελφοί που με τη σοφία τους χάραξαν νέα μονοπάτια σκέψης για εμάς τους υπόλοιπους.

Αργότερα ο Kohlberg καθόρισε άλλα 2 επίπεδα, το Μηδενικό και το Έβδομο.

Στο Μηδενικό επίπεδο ανήκουν οι άνθρωποι που ποτέ δεν ανέπτυξαν κανένα αίσθημα ηθικού δικαίου, οι ψυχοπαθείς και σοσιοπαθείς οι οποίοι μπορούν να σκοτώσουν ένα μικρό παιδί, ή χίλια,  με την ίδια ευκολία και ψυχραιμία που θα ακύρωναν το εισιτήριό τους στο λεωφορείο.

Στο Έβδομο επίπεδο ο Kohlberg κατέταξε τους ελάχιστους αυτούς ανθρώπους που το περί δικαίου αίσθημά τους ανταποκρίνεται μόνο σε Συμπαντικές Αρχές και σε εκείνη την μικρή ομάδα βρίσκει κανείς τον Ιησού Χριστό, τον Βούδα και τον Γκάντι. Το πρόβλημα με αυτούς τους υπέρ-ανθρώπους ήταν ότι οι διδασκαλίες τους μεταδόθηκαν στην Ανθρωπότητα μέσω μαθητών τους οι οποίοι ήταν πολύ χαμηλότερου επιπέδου ηθικής ανάπτυξης και στην πορεία διαστρεβλώθηκαν για να ταιριάξουν στις αντιλήψεις αυτών των ανθρώπων και των επιγόνων τους.

Θεωρώντας λοιπόν Θανάση μου ότι οι ανήκοντες στο Μηδενικό επίπεδο (μη σκέφτεσαι την πεθερά σου, το κατάλαβα από το μάτι σου που γυάλισε), καθώς και στο Έβδομο, είναι στην ουσία αμελητέες ποσότητες, μέσα στα 7 δισεκατομμύρια της Ανθρωπότητας, ας κοιτάξουμε γύρω μας και ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε λίγα πράγματα.

Ας αναγνωρίσουμε λοιπόν για αρχή, ότι το τελικό επίπεδο ηθικής ανάπτυξης που θα φτάσει ένας άνθρωπος (και δεν είναι απαραίτητα τα έξι διακριτά που σου ανέφερα ενώ λαγοκοιμόσουν, αλλά και ενδιάμεσες διαβαθμίσεις τους) είναι αποτέλεσμα και συνδυασμός κληρονομικότητας και επίκτητων δυνατοτήτων (βλέπε Παιδεία). Για την κληρονομικότητα βέβαια δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, εάν δεν θέλουμε να χαρακτηριστούμε μικροί Χίτλερ και θα ήταν βλακώδες να το πράξουμε, δεδομένου ότι άνθρωποι που έλαμψαν στο Δυτικό πολιτισμό (π.χ. ο Μπετόβεν) είχαν πολύ επιβαρυμένες γενετικές καταβολές. Παρόλα αυτά, ελπίζω να συμφωνείς μαζί μου ότι μία κοινωνία θα μπορούσε να κάνει πάρα πολλά για την Παιδεία. Και φυσικά, με τον όρο Παιδεία (με κεφαλαίο Π) εννοώ πάντοτε τη διδακτική διαδικασία, ενίοτε δια του Παραδείγματος, η οποία θα οδηγήσει στην πραγματική ηθική ανάπτυξη του διδασκομένου και όχι απλά στην αναπαραγωγή γνώσεων μη συνδεδεμένων με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του μαθητή.
  
Ο εξαίρετος Δάσκαλος και ρήτωρ, ένδ.: αδ.: Θεοδόσης Π. Τάσιος ανέπτυξε πολύ καλύτερα από όσο θα μπορούσα ποτέ εγώ, το συγκεκριμένο θέμα, σε σχετικό άρθρο του στο «Βήμα»


Η διδασκαλία είναι μία μυητική διαδικασία που καμία σχέση δεν μπορεί να έχει με δασκαλο- ή φοιτητο- ή μαθητοπατέρες. Είναι μια Τέχνη, δυστυχώς ξεχασμένη και περιφρονημένη από τους πολυπράγμονες ημιμαθείς (3ου ή 4ου επιπέδου) που ταλανίζουν την Παιδεία μας και τα παιδιά μας και μας οδηγούν σε μία ομογενοποιημένη κοινωνία που λειτουργεί σαν χλοοκοπτική μηχανή, αποκόπτοντας οτιδήποτε φυτρώνει λίγο ψηλότερα από τους υπολοίπους.

Βλέπεις, Θανάση μου, στην ουσία δεν είναι η μισαλλοδοξία αυτή που ωθεί κάποιους ανθρώπους εναντίον κάποιων άλλων, ξεχωριστών, αλλά η ανασφάλεια που νοιώθει ένας λιγότερο ηθικά αναπτυγμένος άνθρωπος απέναντι στους ξεχωριστούς αυτούς ανθρώπους.  Η Πάλη των Τάξεων λοιπόν, για την οποία δεν παραλείπει η προσφιλέστατη Κυρία Παπαρήγα να μας κηρύττει, ενέχει κάποιες κρυφές μεταβλητές που την καθιστούν ασυνεπή, δεδομένου ότι στην ανθρώπινη ιστορία δεν ήταν μόνον οι έχοντες και κατέχοντες  οι οποίοι τράβηξαν την μήνιν των μαζών επάνω τους, όπως μπορεί ίσως να σου επιβεβαιώσει ο Ιησούς, ο Σωκράτης και τόσοι άλλοι.

Όπως λοιπόν αντιλαμβάνεσαι αδελφέ μου, η λάξευση του λίθου μας απαιτεί να κατακτήσουμε πρώτα ένα υψηλό επίπεδο ηθικής ανάπτυξης και ωρίμανσης και αυτό δεν στηρίζεται επάνω σε κάποια αβέβαιη και αόριστη θεωρία, αλλά σε απόλυτα τεκμηριωμένες και επιστημονικές βάσεις και δεδομένα. Και ο Τεκτονισμός είναι αυτός που μπορεί να το προσφέρει αυτό, ιδίως σε ανθρώπους που έχουν προ πολλού  ολοκληρώσει την τυπική εκπαιδευτική τους διαδικασία, με μικρότερο ή μεγαλύτερο αποτέλεσμα.

Άκου, βλέπε, μάθαινε και δεν θα χάσεις…

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Εξαίρετο ΑΔ!
Τα συγχαρητήριά μου (για πολλοστή φορά).

Γ.Λ.

Ανώνυμος είπε...

Μασονάκι αρχιδάκι
σε έχουν διώξει απ'την στοΐτσα
και τώρα κάθεσαι και κλαίς
την καινούργια σου ποδίτσα...

Αθανασιος είπε...

Αγαπητε GREEK MASON τα θερμα μου συγχαρητηρια τοσον για τα αρθρα σας, οσον -και κυριωτερον- για την πρωτοβουλια σας να δημιουργησετε το συγκεκριμενο blogg.Με ικανοποιησε ιδιαιτερως ο "ενωτικος" και ηπιος λογος με τον οποιον περιγραψατε εν συντομια την ιστορια του Ε.Τ., καθως και τα προβληματα προσανατολισμου-και διασπασεων- που αντιμετωπισε κατα την σχετικως προσφατη περιοδο !!! Και το σημειωνω αυτο εγω, που ΔΕΝ ειμαι Τεκτων, αλλα ενας κοινος ανθρωπος ο οποιος οδηγημενος απο το ηθος και την γενικωτερη σταση ζωης του Σεβασμιου Δασκαλου μου στο ΕΜΠ Θεοδοση Τασιου, και καποιων αγαπημενων φιλων Τεκτονων, απλως προσπαθησε-και προσπαθει ακομη μετα απο 35 χρονια- να "κτισει μεσα του τον Ναο", οπως μπορει καλυτερα !!! Ευχαριστω για την φιλοξενια.....

Ανώνυμος είπε...

Θεωρῶ, ἀξιόλογο τὴν ἀνωέρω κατηγοριοποίησι. Ἐν πολλοῖς θὰ ἔλεγα ὅτι τὴν ἐνστερνίζομαι. Δὲν τὴν θεωρῶ, ὅμως, ὥς διαφοροποίησι-ἀξιολόγησι τῶν ΑΝΘΡΩΠΩΝ ὥς μονάδων, ἀλλὰ τῶν ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν κοινωνιῶν. Ὁ ἰδιος ἄνθρωπος (ὴ ἡ ἴδια κοινωνία), ἀλλοῦ μπορεῖ νὰ συμπεριφερθῇ κατὰ τὸ 1ο ἐπίπεδο, ἀλλοῦ κατὰ τὸ 3ο καὶ ἀλλοῦ κατὰ οἱοδήποτε τῶν ἄλλων 8 ἐπιπέδων. οἱ συμπεριφορὲς, μόνον ἐξωτερικῶς, θὰ μποροῦσαν νὰ ἀποτελέσουν κριτήρια ἠθικοπνευματικῆς κατηγοριοποιήσεως τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ Χριστός, γιὰ παράδειγμα τοποθετούμενος -καὶ ΟΡΘΩΣ- στὴν ἀνωτάτη βαθμίδα, χρειάστηκε νὰ χρησιμοποιήσῃ τό... μαστίγιο· πράξι, κατὰ τὰ ἀνωτέρω κρινομένη- κατατάσσεται στὰ χαμηλότερα τῶν, ὡς ἄνω, έπιπέδων. Ὅταν ὁ ἐχθρὸς εἰσβάλλει στὰ οἰκεῖα σου, ἀπειλεῖ τὴν οἰκογένειά σου,τοὺς ὁμοφύλους σου, τὸν πολιτισμό σου, δὲν ἐχεις τὴν ἠθικὴ πολυτέλεια νὰ ξεπεράσῃς τὰ ἐθνικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά ή κοινωνικά ὅρια προκειμένου νἀ φθάσῃς σὲ κάποιες ἀνώτερες ἡθικές πραγματώσεις· πρέπει νὰ ἀντισταθῇς, πρέπει νὰ πολεμήσῃς. Δι ὅ καὶ ἡ ἀνδρεία ἀποτελεῖ, κατ΄ὁμολογίαν τῶν μεγαλυτέρων Πεφωτισμένων τῆς ἀνθρωπότητος, Ἀρετὴν συμπλέουσα τῆς Σοφίας, τῆς Σωφροσύνης,τῆς Δικαιωσύνης.
Σαφῶς, ἥ ἀνθωπίνη τελείωσις ἐναποθέτει τὴν Δικαιωσύνη σὲ Ἀνώτερες Συμπαντικὲς Ἀρχές· γιὰ νὰ τὶς ἀναποθέσῃ, ὅμως, ὅ ἄνθρωπος, πετώντας τὸ ξῖφος του στὸν κάλαθο τῶν ἀχρήστων, πρέπει νὰ ἐχει κατακτήσει τὴν Τελείωσι καὶ γιὰ νὰ τὴν κατακτήσῃ χρειάζεται ΚΑΙ τὸ ξῖφος του. Δὲν ἀποτελεῖ σώφρονα τακτική νὰ προβάλλῃς τὰ στήθη σου ἄοπλος ἀν δὲν ἔχεις θωρακιστῇ μὲ τὴν ἀδιαπέρατη Παν-ὁπλία· δὲν ἐπιλέγεις τὸν ἐκούσιο θάνατο, ἂν δὲν ἔχῃς ἐξασφαλίσῃ τήν, ἐν τρισὶν ἡμέραις, Ἀνάστασι.
Ἔτσι τά, ἀνωτέρω, ἐπίπεδα ,μοῦ φαντάζουν ῥάφια μὲ ἐργαλεῖα, τὰ ὅποῖα -μὲ ἐντολέα τὴν σοφρωσύνη καὶ τὶς ἄλλες ἀρετές- ἐπιλέγεις καὶ χρησιμοποιεῖς, ἀδιαφορώντας γιὰ τὸ ποῦ σὲ κατατάσει ἡ ἐξωτερικὴ "φιλολογία"!
Σπυρίδων Νικολοβιέννης

Gery είπε...

Εξαιρετικό. Ένα μεγάλο ευχαριστω.